Maider Maraña
Gaur, 10 urte bete dira ETAk indarkeriaren erabileraren amaiera iragarri zuenetik denbora luzez esperotako adierazpen batean. Une historiko horrek garai berri bat ireki zuen gure bizitzan. Hamarkada bat geroago, inork ez du zalantzan jartzen 2011n bizi genuenaz oso bestelako errealitate batean gaudela.
Hain zuzen ere, 3540 egun igaro dira, eta aldatu egin da kaleetan barrena mugitzeko, hitz egiteko eta espazioak partekatzeko modua. Egunez egun, bizikidetza hala eraikitzen baita, ikasten joan gara orduan bizi genuen errealitatea oso irreala zela berez, eta askoz lehenago konturatu behar ginela honetaz.
Hainbat hamarkadatako indarkeriak eta giza eskubideen urraketek konplexutasun handiko ondorioak utzi zizkiguten, hala nola, biktimen eskubide eta beharrak, iraganeko oroimenaren kudeaketa, gure udalerrietako bizikidetza soziala, gazteenei legatzeko printzipio demokratikoetan oinarritutako hezkuntza edo egungo errealitatearekin bat datorren espetxe-politikaren beharra.
10 urte hauetan beharrezko oinarriak ezarri dira, eta formula berriak bermatu dira eskubideen urraketa gure existentziaren oinarria izan ez dadin. Indarkeriaren biktimak aintzat hartzeak, dimentsio guztietan, maila legal eta politikoan zein sozialean, indarkeria horren ondorioak agerian jartzeko hezkuntza- eta gizarte-jarduerak ugaritzeak, udal-elkarrizketarako mahaiak sortzeak, eta beste hainbat instantziek egin dugun bidea (hain beharrezkoa) erakutsi dute, eta bide horretatik jarraitzen dugu.
Izan ere, aurreratutako guztia baloratu behar badugu ere, bide luzea dugu egiteko. Datorren hamarkadak irekita dauden bide batzuk berrestera eraman behar gaitu, eta beharrezko konponketak eta azterketak bultzatzen jarraitu behar dugu.
Erabakigarria izango da ahotsak ikusarazten jarraitzea, sarritan modu anonimoan Euskal Herri osoan harreman-modu ez-bortitzak bultzatzeko ekimenak bultzatu zituzten pertsona guztiei entzutea. Emakume eta gizonen ahots horiek ez dute beti behar bezalako oihartzunik izan. Eta, are gehiago, zergatik ez, gure inguruan bizi izan dugun bakerako prozesuaren ikerketak eta azterketak egitea planteatzea, prozesu horretatik ikastea eta prozesu horren egungo eta etorkizuneko transmisioa bermatzea, bai bertan, bai nazioartean.
Transmisioak arreta eskatuko digun gaietako bat izaten jarraituko du. Oraindik jorratzeke dauden narratiben eta oroimenaren eskutik datorren transmisioa. Dakigunez, oraindik ere logika kontrajarrietan jarraitzen dugu gure narratibak lantzeari dagokionez, nahiz eta gure ahots guztiek indarra hartzen duten oroimenaren arloan ezinbestean lan egin behar dugula gogoratzean.
Beraz, memoria hori transmititzea erabakigarria izango da etorkizuneko belaunaldientzat eta gaur egun helduak garenontzat. Ahots askok diote gizartea aspertuta dagoela bakeaz edo gatazkaz edo eskubide-urraketez hitz egiteaz. Hala ere, azken hilabeteetan ikusi dugu gure herri eta hirietako zinema-aretoak arratsaldero betetzen direla artearen bidez beren emozioak birplanteatu nahi dituzten pertsonekin, Non dago Mikel? edo Maixabel bezalako filmekin, gure ikusienen zerrendan sartu eta gaurkotasun handiko iraganari buruzko gure irakurketak berregiteko aukera eman digutenak.
Adierazpen artistiko horiek —eta beste asko literaturan eta beste kultura-forma batzuetan—biktimen errealitatean oinarritzen dute euren narratiba. Eskubideen urraketen biktima izan diren pertsonak azken urteotako lan instituzional eta sozialaren foku nagusia izan dira, baina oraindik ere asko ikasi behar dugu esparru horretan: nola ulertzen dugun biktima izan zirenen parte-hartzea, eta nola sortzen ditugun biktima guztiak zilegitzen dituzten espazioak, eskubideen ikuspegitik, ideologietatik kanpo eta sufrimendu desberdinak onartuta.
10 urte hauek oinarri batzuk ezarri dituzte, eta orain eraikitzen jarraitu behar dugu: oraindik ere ikusten dugu gure lanaren egunerokotasunean harreman demokratikoen oinarriak eraiki behar ditugula. Oraindik ere bermatu behar dugu gizarte-talde guztietan sortzen diren desadostasunak eta gatazka logikoak kudeatzeko moduak elkarrizketan eta bizikidetza erreal eta praktikoaren onarpenean oinarritzen direla. Eraiki dezagun beste hamarkada bat bakearen alde elkarrekin lan egiten.